YENİ BİR PANDEMİYE YOL AÇAR MI?
MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜ HASTALIĞI İLE İLGİLİ BİLMENİZ GEREKENLER
Maymun Çiçeği (Monkeypox) Virüsü Hastalığı Nedir?
Covid-19 salgınının kısıtlamalarından yeni yeni kurtulduğumuz ve önümüzdeki yaz dönemini pandemi öncesi dönem gibi geçirmeyi dilediğimiz bugünlerde, ortaya çıkan yeni bir salgın ihtimali hepimizi korkulu bir bekleyiş içerisine soktu. Maymun çiçeği virüsü hastalığı nedir? Covid-19 gibi yeni ve bilinmeyen bir hastalık mıdır? Nasıl bulaşır ve ne gibi şikayetlere neden olur? Tedavisi var mıdır ve en önemlisi de tekrar bir pandemiye yol açar mı? gibi sorular herkesin merak ettiği ve araştırdığı konular oldu. Her konuda olduğu gibi, bu konuda da bilginin güvenilir kaynaklardan edinilmesi psikolojik ve bedensel sağlığın korunması açısından son derece önemlidir.
Biruni Üniversite Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Müberra (Moumperra) Chraloglou maymın çiçeği hastalığı ile ilgili merak edilen soruları yanıtladı.
Maymun Çiçeği Virüsü Hastalığı Nedir?
Maymun çiçeği virusu (Monkeypox virus) içinde çiçek hastalığına yol açan variola virus (smallpox), çiçek aşısında kullanılan vaccinia virus ve sığır çiçeğine yol açan sığır çiçeği virusu(cowpox virus) da olan ortopoksvirus genusuna ait bir DNA virusudur.
Orta Afrika (Kongo Havzası) ve Batı Afrika adında iki farklı genetik alt tipinin hastalık yaptığı bilinmektedir. Orta Afrika tipinin daha sık bildirildiği ve bu tipin insandan insana da bulaşabildiği görülmüştür. Batı Afrika tipinde ise bu çok beklene bir durum değildir. Ayrıca Batı Afrika tipinin daha hafif seyirli infeksiyona yol açtığı gözlenmiştir. Şu sıralar Afrika dışında görülen olgulardan elde edilen virüslerin tiplendirilmesi henüz tamamlanmamıştır ama ilk bulgular Batı Afrika alt tipi olduğuna işaret etmektedir.
Maymun çiçeği virüsü ilk olarak Danimarka’nın Kopenhag şehrinde bir araştırma laboratuvarında tutulan maymunlarda görülen çiçek benzeri hastalık olarak 1959’da bildirilmiştir. İnsanda hastalık etkeni olarak saptanması ise 1970’li yılları bulmuştur. 1 Eylül 1970’de Demokratik Kongo Cumhuriyetinde 9 aylık çiçek benzeri bir hastalığı olan bir erkek çocuğunda virusun izole edilmesiyle ilk vaka tanımlanmıştır.
İnfeksiyon maymunlar dışında sincaplarda, sıçanlarda, fareler gibi kemirgenlerde ve çayır köpeklerinde görülür.
Maymun Çiçeği Virüsü Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Maymun virüsü hayvandan insana ya da insandan insana olmak üzere iki şekilde bulaşabilir. İnfekte hayvanın ısırması, tırmalaması veya hayvanın deri lezyonları ya da çıkartılarıyla direkt veya indirekt temas hayvandan insana (zoonotik) bulaşma yollarıdır. Hasta kişinin solunum yolu damlacıkları, vücut sıvıları, deri lezyonları, çevresi ve eşyalarıyla temas ise insanlar arasındaki bulaşma yollarıdır. Virüs sağlıklı kişilere, ciltteki çatlaklar, ağız, burun, göz gibi açık dokular veya solunum sistemi aracılığıyla girer.
Maymun Çiçeği Virüsü Belirtileri Nelerdir?
Maymun çiçeği hastalığı belirtileri temastan sonra 4-21 gün içinde görülmeye başlar. Bu nedenle de temas eden kişilerin 21 gün izolasyonu gerekir. İlk belirtiler genellike ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik gibi ayırt edici olmayan ve genelde hastalığın ilk 5 gününde görülen belirtilerdir. Bu belirtilerin ardından, ateş başladıktan 1-3 gün sonra deri lezyonları görülmeye başlar. Lezyonlar gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür. Avuç içi ve ayak tabaklarında, ağız içinde, genital bölgede ve gözlerde lezyon saptanabilir. Bu deri lezyonları çiçek, suçiçeği ve kızamıkta da benzerdir fakat maymun çiçeğinde ayırt edici olarak lenf bezlerinde şişlik vardır. Hastalık süreci genellikle 2-4 haftadır. Hastalık genellikle kendi kendini sınırlar yani hastalık kendiliğinden iyileşir fakat bağışıklığı baskılanmış kişilerde hastalık ağır seyredebilir. Zatürre, sepsis, ensefalit ve görme kaybı gibi durumlara neden olarak ağır seyredebilir.
Maymun Çiçeği Virüsü Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Hastalığın tanısında klinik belirtiler önemlidir. Yukarıda bahsettiğimiz bulgularla gelen, özellikle de maymun çiçeği görülmüş ülkelere son 1 ayda seyahat etmiş olan kişilerde mutlaka akla gelmelidir. Bu durumda hastanın vücut sıvılarından alınan örneklerin ilgili laboratuvarlara iletilmesiyle PCR yöntemiyle tanı konulabilir. Bir diğer yöntem de daha önce uygulanan çiçek aşısı gibi nedenlerle yanlış pozitif sonuç verebilecek olan antijen-antikor testleridir.
Maymun Çiçeği Virüsü Nasıl Tedavi Edilir?
Şu an için kanıtlı bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Birçok viral hastalıkta olduğu gibi tedavide destek tedavisi önemlidir. Çalışmalar çiçek aşısı olmuş kişilerin diğer ortopoksviruslara karşı da korunuyor olabileceklerini göstermektedir. Çalışmalar hasta kişilerin %90’ının daha önce ortopoksvirus infeksiyonu geçirmemiş olduğunu göstermektedir. Çiçek aşısı olmuş kişilerin de %85’inin maymun çiçeği virusuna karşı korunduğu gösterilmiştir.
İnfekte kişi izolasyonda kalmalı, cerrahi maske takmalı ve cilt lezyonları kuruyup cilt yenilenene kadar uygun şekilde lezyonları örtülmelidir.
MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜNÜN ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Maymun çiçeği virüsünün kuluçka süresi genellikle 6 ila 13 gündür. Ancak bazı durumlarda 21 güne kadar uzayabilir.
Belirtileri arasında ateş, baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), yaygın kas ağrısı ve şiddetli halsizliktir. Belirtilerin başlamasından 1-3 gün içinde döküntüler başlayabilir. Bu döküntüler çiçek hastalığına benzer özelliktedir ve daha çok üst ekstremite dediğimiz yüz, gövde, sırt ve kollarda daha yoğun görülür. Oldukça kaşıntılı olan bu döküntüler hastalığın seyri ile birlikte kabuk oluşturarak dökülmektedir. Yoğun döküntü tablosunda ise vücutta iz bırakabilir.
Maymun çiçeği hastalığında lenfadenopati yani lenf düğümlerinin şişmesi diğer döküntülü hastalıklar arasında ayırt edici semptom kabul edilmektedir.
Maymun çiçeği hastalığı 2 ila 4 hafta süren semptomlar sonrasında geriler yani hastalık kendi kendini sınırlar. Erişkinlerde daha sık görülmesine rağmen çocuklarda hastalık şiddetinin daha yoğun olduğu bildirilmiştir. Özellikle bağışıklık sistemi yetersiz olan yani immün yetmezliği olan ve kronik rahatsızlığı olan çocuklarda enfeksiyon daha ağır seyredebilir. Çocuklarda görülen ateş, aşırı halsizlik, bitkinlik, döküntü gibi durumlarda beklemeden bir hekime başvurulmalıdır.
MAYMUN ÇİÇEĞİ VİRÜSÜNDEN NASIL KORUNABİLİRİZ?
Tüm viral enfeksiyonlarda olduğu gibi maymun çiçeği virüsünde de teması azaltmak ve el hijyeni önemli. Çocukların elleri sık sık yıkanmalıdır. Kapalı ortamlardan uzak durulmalıdır. İthal edilen pet hayvanları risk oluşturabilir. Bu konuya dikkat edilmeli ve özellikle çocuklar ithal, kaynağı belli olmayan pet hayvanlarından uzak tutulmalıdır.
Bağışıklık sistemini güçlü tutmak, sebze ve meyve ağırlıklı beslemek, bol sıvı tüketmeleri, yaz aylarında güneşten faydalanmalarını sağlamak bu virüsten korunmada ve hastalığın daha hafif atlatılmasına yardımcı olur.
