DİZ YAPISI HANGİ ÖĞELERDEN OLUŞUR?
Diz, karmaşık yapısı olan ve temel fonksiyonu vücudun ağırlığını taşımak olan bir eklemdir. Dizler bütün bu eylemleri gerçekleştirip aynı esnada tüm vücudu desteklerken kemikler, bağlar, tendonlar ve kıkırdak dahil olmak üzere bir dizi yapıdan faydalanır. Diz ön taraftan patella olarak adlandırılan diz kapağı yer alır. Diz eklemi içindeki tüm yüzeyler kıkırdak doku ile kaplıdır. Uyluk ve kaval kemikleri arasında gelen yükü taşıyan kıkırdak yüzeyler, menisküs adı verilen ve iki esnek kıkırdaktan meydana gelen bir yapı ile korunarak desteklenir. Menisküs “C” harfine benzeyen yapısıyla diğer eklemler arasında yükün eşit bir şekilde dağılımını sağlar, darbeleri emer ve eklemin sabit kalmasını sağlar. Diz bağları dizin öğelerini birbirine sabitleyen, yoğun lifli ana yapılardır. Bağların her iki ucu kemiklere yapışık durumdadır. Tendonlar ise bağlara benzeyen, lifli, bir uçları kemiğe yapışan, ancak diğer uçları adaleyle biten, bu sayede adalenin hareketini kemiğe taşıyan yapılardır. Görüldüğü gibi diz eklemi vücuttaki ağırlığın çoğunu taşıyan oldukça işlevsel bir yapıdır. Bu nedenle dizde oluşan sağlık problemleri tüm vücudu etkileyeceğinden önemsenmeli ve ertelenmemelidir.
DİZ KİREÇLENMESİ (GONARTROZ) NEDİR?
Osteoartrit (kireçlenme) ağırlık taşıyan eklemlerin yaşlanmaya bağlı olarak yozlaşmasıdır. Kireçlenme kıkırdaktan başlar, kıkırdak altındaki kemiği, eklem kapsülünü ve eklem çevresindeki bağları etkiler. Hatta ağrıdan dolayı kullanılamayan kaslarda incelmeler ve sertleşmeler olur.
Diz, vücudun en fazla ağırlık taşıyan ve dolayısıyla kireçlenmeden en fazla etkilenen eklemlerinden biridir. Diz ekleminde üç adet kemiğin eklem yüzeyi vardır. Femur (baldır kemiği), tibia (kaval kemiği) ve patella (diz kapağı kemiği). Tibia ve femur arasında iç ve dış eklemler vardır. Kireçlenme daha çok iç femorotibial eklemlerden başlar ve diğer eklemleri etkiler. Ancak genellikle dizdeki üç eklem birlikte etkilenir.
GONARTROZ (DİZ KİREÇLENMESİ) KİMLERDE GÖRÜLÜR? RİSK FAKTÖRÜ NELERDİR?
Gonartroz orta ve ileri yaşlarda görülür. 50 yaşın üzerinde kadınlarda daha sık görülür. Hastalık daha erken yaşlarda da görülebilir. Hastalar genellikle kiloludurlar. Daha önce geçirilen eklem operasyonları, travmalar, spor yaralanmaları, iltihaplı romatizmalar, doğuştan gelen bazı bozukluklar en önemli sebepleridir.
Diz Kireçlenmesi Risk Faktörleri
- Obezite
- Travma
- Spor yaralanmaları
- Doğumsal bozukluklar
- İltihaplı Romatizma
Gonartrozda en erken değişiklik eklem kıkırdağında olur. Kıkırdakta incelme sonucu eklem aralığı daralır. Kıkırdak altındaki kemiklerde de incelmeler ve yıpranmalar olur. Ayrıca eklem kenarlarında kemiksi çıkıntılar (osteofit) oluşur. Eklem kalınlaşmış olarak görülür. Eklem çevresi kaslarında ağrı sebebiyle kullanılmamaya bağlı atrofiler (incelmeler) olur. Ayrıca eklemin iç yanında pannikülit adı verilen yağ lobülleri vardır. Bunlar çoğu zaman ağrılıdır. Ayrıca zaman zaman eklemlerde iltihaplanma olabilir (sıvı toplanması ).
DİZ KİREÇLENMESİ HANGİ BELİRTİLERLE ORTAYA ÇIKAR?
Eklemlerde ağrı ve tutukluk hastalığın ilk belirtisidir. Hastalık bazen hiçbir belirti vermeden ilerleyebilir. Bazen de hastalık belirtileri olduğu halde röntgen filmleri normal olabilir. Hastalık ilerledikçe eklem hareketleri kısıtlanır yürümek ve merdiven inmek-çıkmak zorlaşır. Bazen topallama olabilir. Eklemin düzeni bozulur, bacaklarda eğilmeler olabilir. Eklem içinde, dizin arkasında ve eklemin ön tarafında bursalarda iltihaplı şişkinlikler olabilir. İlerlemiş ve rehabilite edilmemiş dizlerde dizi doğrultmak, ya da bükmek zor ve ağrılı olabilir.
Eklemde sürtünme sesi, şişlik, kaslarda erime, pannikülit, eklem hareket kaybı, en sık rastlanan muayene bulgularıdır. Ayrıca değişik derecelerde deformiteler olabilir.
DİZ KİREÇLENMESİ NASIL TEŞHİS VE TEDAVİ EDİLİR?
Hastanın şikayetleri, klinik bulgular ve röntgen filmleri sonucunda hekim tarafından değerlendirme yapılır ve tanı konulur. Bağlar ve menisküslerin durumunu değerlendirmek için MR gerekebilir.
Tedavi aşamasında Kireçlenmenin fazla ilerlemediği ve kıkırdağın korunduğu hastalarda kıkırdak besleyici eklem içi enjeksiyonlar yapılabilir (viskosüplemantasyon). Kireçlenme esnasında oluşan şekil bozukluklarını önlemek için diz korseleri fayda sağlayabilir.
Artroza bağlı oluşan şişkinliklerde (sinovit) bu sıvı boşaltılır ve soğuk (buz) uygulaması yapılır. Aynı zamanda eklem içi kortizon enjeksiyonu gerekebilir.
Tedavide önemli unsurlardan biri de diz koruma prensiplerinin uygulanmasını ve günde en az iki defa 10′ar dakika hekim ve fizyoterapist kontrolünde yapılan egzersizlerdir. Bütün bu tedavi metodlarına rağmen hastanın şikayetleri devam ediyorsa cerrahi tedavi metodları uygulanır.
PROTEZ CERRAHİSİ NEDİR?
İleri dönem kireçlenme (gonartroz) hastalarında şikayetler ameliyat dışı tedavi yöntemleri ile kontrol altına alınamadığı durumlarda protez cerrahisi yapılabilmektedir. Günlük sosyal yaşamı ciddi şekilde etkilenmiş, her gün ağrı kesici kullanmak zorunda kalan hastalar protez cerrahisi ile yaşam kalitelerini yükseltebilmektedir. Sadece eklemin bir kısmının etkilendiği durumlarda yarım protezler tercih edilebileceği gibi tüm eklemi ilgilendiren aşınma durumlarında tam protez uygulamaları yapılmaktadır.
Protez cerrahisi sonrası ikinci günde koltuk değneği kullanarak, tolere edebildiği kadar yük vererek hasta yürüyebilmektedir. Yine aynı gün fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulanmasına başlanabilmektedir. Rehabilitasyonda odaklanılan nokta diz çevresi kasların güçlenmesi ve eklem hareket açıklığının yeniden geri kazanılmasıdır. Genelde 2 veya 3 günlük bir takibin ardından hastalar taburcu edilmektedir. Ortalama 3 hafta sonrasında (dikişlerin alındığı zaman) eklem ağrısı kesilmiş veya büyük ölçüde azalmış olur. Diz çevresi kaslar güçlendikçe (ortalama 5-6 haftada) hasta eski yaşantısına tamamen geri döner.
