“Denizci hastalığı” olarak da bilinen skorbüt hastalığı, C vitamini eksikliğinden kaynaklanan bir durumdur. Tarih boyunca özellikle denizciler arasında yaygın olarak görülmüştür. Belirtileri arasında yorgunluk, halsizlik, diş eti kanamaları, ciltte morarmalar, eklem ve kas ağrıları bulunur. Tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir, ancak C vitamini takviyesi ile kısa sürede iyileşir.
Skorbüt, geçmişte yaygın görülen bir hastalık olsa da, gıdaya erişimin arttığı modern dünyada vaka sayıları azaldı. Ancak hastalık, günümüzde hazır gıda ve fast food tüketimindeki artış nedeniyle yeniden ortaya çıkmaya başladı.
Skorbüt Hastalığı Nedir?
Skorbüt hastalığı, C vitamini eksikliğinden kaynaklanan ve tarih boyunca özellikle denizciler arasında yaygın olarak görülen ciddi bir hastalıktır. Tarihçesi oldukça eskiye dayanır. İlk detaylı bilgiler Haçlı Seferleri dönemine kadar uzanır. Ancak, 15. yüzyılın sonlarına doğru, denizcilerdeki başlıca ölüm ve sakatlanma nedeni haline gelmiştir.
Kristof Kolomb’un 1492-1493 yılları arasında Transatlantik’e yaptığı ilk yolculukla birlikte, uzun deniz yolculuklarında taze meyve ve sebze tüketemeyen denizciler arasında skorbüt yaygın olarak görülmüştür. 1753’te İskoç denizci James Lind, turunçgillerin hastalığı engellediğini keşfetmiştir. Bu keşif, Britanya gemilerinde turunçgillerin yaygın olarak kullanılmasına ve Britanya denizcilerinin “Limey” (limonlu) olarak anılmasına neden olmuştur.
Skorbüt, 1500 ila 1800 yılları arasında gemilerde görev yapan toplam 2 milyon kişinin ölümüne neden olmuş ve “büyük denizcilik çağının en önemli mesleki hastalığı” olarak tarihe geçmiştir. Günümüzde ise işlenmiş gıda ve fast food ürünlerini çok sık tüketen kişilerde görülen skorbüt vakaları bulunmaktadır. Son olarak, Batı Avustralya’da çok uzun süredir hazır gıda tüketen 50 yaşlarında bir hastada görülmüştür.
Skorbüt Hastalığı Neden Olur?
Skorbüt hastalığı, C vitamini eksikliğinden kaynaklanır. C vitamini, vücutta kollajen üretimi, demir emilimi ve bağışıklık sistemi fonksiyonları gibi birçok önemli işlevi olan bir vitamindir. Yeterli miktarda C vitamini alınmadığında, vücutta çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkar. Skorbütün başlıca nedenleri şunlardır:
- Yetersiz beslenme: Taze meyve ve sebze tüketiminin az olması, C vitamini eksikliğine yol açarak skorbüte neden olabilir.
- Sindirim sorunları: C vitamininin emilimini engelleyen sindirim sistemi hastalıkları etkili olabilir.
- Yanlış beslenme alışkanlıkları: Fast food ve işlenmiş gıdaların aşırı tüketimi vücuttaki vitamin ve mineral oranını dengesiz hale getirebilir.
- Özel durumlar: Gebelik, emzirme, alkol bağımlılığı, sigara kullanımı gibi durumlar C vitamini ihtiyacını artırarak skorbüte yol açabilir.
Skorbüt, tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir, bu nedenle erken teşhis edilmesi hastanın sağlığı açısından önemlidir. Bununla birlikte, hastalığın tedavisi oldukça kolaydır, C vitamini takviyeleri ise belirtiler hızlıca kontrol altına alınabilir.
Skorbüt Hastalığı Risk Faktörleri Nelerdir?
Skorbüt hastalığı riski, yaşam tarzı ve beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak riskli gruplar şunlardır;
- Sadece inek sütü ile beslenen yenidoğanlar,
- Alkol bağımlıları ve aşırı tüketenler
- Sadece fast food tarzı hazır yiyeceklerle beslenenler,
- Sebze ve meyve tüketimi sıfıra yakın olan kişiler,
- Sigara bağımlıları,
- Gebe ve emziren anneler,
- Tip I diyabet, diyaliz gerektiren böbrek yetmezliği ve hipertroid hastaları,
- Kanser ve anoreksiya nervoza tedavisi gören hastalar,
- Çölyak, Crohn gibi kronik sindirim sistemi hastalıkları bulunanlar
- Tüp mide ameliyatı ve mide balonu gibi sindirim sistemine yönelik cerrahi tedavi geçirenler,
- Vücudunda demir fazlalığı olan bireyler.
Skorbüt Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Skorbüt hastalığı belirtileri 8 ile 12 hafta süren C vitamini eksikliğinin ardından ortaya çıkar. Hastalığın belirtileri şu şekildedir:
- Yorgunluk ve halsizlik
- İştahsızlık ve kilo kaybı
- Diş eti kanamaları ve diş kaybı
- Cildin kolayca morarması
- Ciltte küçük kırmızı lekeler
- Eklem ve kas ağrıları
- Yaraların geç iyileşmesi
Bu belirtiler, vücudun kollajen üretimindeki aksaklıklar ve bağışıklık sisteminin zayıflaması nedeniyle ortaya çıkar. Skorbüt, erken teşhis ve tedavi ile hızla iyileşebilir, bu yüzden belirtiler fark edildiğinde bir sağlık profesyoneline başvurulmalıdır.
Tedavi edilmeyen vakalarda kanamalar, ağır anemi, enfeksiyon riski ve organ yetmezliği görülebilir. Bu kişilerde ölüm vakaları ortaya çıkabilir.
Skorbüt Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?
Skorbüt hastalığının tanısı, hastanın tıbbi geçmişi, beslenme öyküsü, belirtileri, fizik muayene ve kan testleri ile konur. Kan testiyle hekim, hastanın C vitamini düzeyini kontrol eder. Askorbik asit düzeylerinin 11 µmol/L’nin altında olması tanıyı destekler.
Gerekli durumlarda hekim, tam kan sayımı (CRP) da talep edebilir. Vakanın beslenme alışkanlıkları, belirtileri ve C vitamini düzeyi skorbüt şüphesi uyandırıyorsa, hekiminiz C vitamini tedavisine başlayabilir.
Skorbüt Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Skorbüt tedavisi hızlı ve kolaydır. Tedavi esas olarak C vitamini eksikliğinin giderilmesine dayanır. Tedavi süreci şunları içerir:
- C vitamini takviyesi: Hastalara genellikle yüksek dozda C vitamini takviyesi verilir. Bu, ağız yoluyla alınan tabletler veya enjeksiyonlar şeklinde olabilir.
- Beslenme düzenlemesi: Taze meyve ve sebzeler, özellikle turunçgiller, çilek, brokoli ve biber gibi C vitamini açısından zengin gıdaların tüketimi artırılır.
- Semptomların yönetimi: Diş eti kanamaları, ciltteki morluklar ve eklem ağrıları gibi belirtilerin hafifletilmesi için destekleyici tedaviler uygulanır.
Tedaviye başlandıktan sonra, hastalar genellikle birkaç gün içinde iyileşme belirtileri gösterirler. Bazı vakalar birkaç gün içinde tamamen iyileşebilirken, diğer vakalarda tam iyileşme birkaç hafta sürebilir.
